- Wznowienie -
Wznowienie postępowania karnego na niekorzyść – kiedy jest to możliwe?
W związku z treścią wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 grudnia 2023 r. wzrosło zainteresowanie instytucją wznowienia postępowania karnego. I chociaż wydaje się, że wznowienie postępowania karnego to instytucja, której zastosowanie działa na korzyść oskarżonego, wcale nie musi tak być. Kiedy możliwe jest wznowienie postępowania karnego na niekorzyść oskarżonego i na co w takiej sytuacji należy uważać?
Jak wskazywano w ramach poprzednich wypowiedzi, dotyczących tematu wznowienia postępowania karnego jest to instytucja o szczególnym charakterze – jej zastosowanie pozwala wzruszyć treść prawomocnego orzeczenia zapadłego w sprawie (często wykonywanego lub nawet wykonanego), stąd faktycznie rzadko dochodzi do wznowienia. I o ile łatwo sobie wyobrazić sytuację, w której dochodzi do wznowienia na korzyść oskarżonego (w sytuacji gdy np. po latach znajdują się dowody świadczące o niewinności danej osoby), tak trudniej jest wyobrazić sytuację, w której należy wznowić postępowanie na niekorzyść takiej osoby. Sytuacje takie w praktyce bardzo rzadko się zdarzają, czemu trudno się dziwić - przepisy przewidują surowe ograniczenia w tym przedmiocie – zarówno o charakterze merytorycznym jak i proceduralnym.
Przesłanki wznowienia postępowania na niekorzyść oskarżonego
Przesłanki umożliwiające wznowienie postępowania karnego na niekorzyść oskarżonego zostały precyzyjnie uregulowane w art. 540 § 1 pkt 1 oraz art. 540a Kodeksu postępowania karnego. Zgodnie z tymi przepisami:
- postępowanie sądowe zakończone prawomocnym orzeczeniem wznawia się, jeżeli w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa, a istnieje uzasadniona podstawa do przyjęcia, że mogło to mieć wpływ na treść orzeczenia (art. 540 § 1 pkt 1 k.p.k.);
- postępowanie sądowe zakończone prawomocnym orzeczeniem można wznowić, jeżeli skazany, do którego zastosowano przepis art. 60 § 3 lub 4 Kodeksu karnego lub art. 36 § 3 Kodeksu karnego skarbowego, nie potwierdził w postępowaniu karnym ujawnionych przez siebie informacji; zachodzi okoliczność określona w art. 11 § 3 k.p.k. (art. 540a pkt 1 i 2 k.p.k.)
Już na pierwszy rzut oka widać, że w przypadku przesłanki wskazanej w pkt I, wznowienie postępowania jest obligatoryjne, a w drugim wypadku - nie. Oznacza to tyle, że w razie ustalenia, że doszło do popełnienia przestępstwa i mogło to mieć na wpływ prawomocnego orzeczenia, wznowienie takiego postępowania jest obowiązkowe. W drugim z wypadków postępowanie o wznowienie można wszcząć, ale nie ma takiego obowiązku.
Odnosząc się do przesłanki wskazanej w pkt I – może ono dotyczyć takiej sytuacji, w której po wydaniu prawomocnego wyroku okazuje się, że wyrok ten został oparty na sfałszowanych dowodach. Przykładowo może to być taka sytuacja, w której dana osoba zostaje uniewinniona w oparciu o zeznania świadka, który złożył fałszywe zeznania przed sądem (dając np. sprawcy przestępstwa tzw. ,,alibi’’) albo w oparciu o sfałszowany dokument. Może to być też taka sytuacja, w której okaże się, że przestępstwo popełnił sam sędzia lub funkcjonariusz policji. Kluczowym warunkiem jest jednak to, że musi istnieć związek pomiędzy treścią wydanego i prawomocnego orzeczenia, a popełnionym przestępstwem, co w praktyce oznacza konieczność wykazania, że prawomocne orzeczenie mogło być inne, gdyby nie popełnione przestępstwo.
W tym miejscu należy jednak zauważyć, że fakt popełnienia przestępstwa, którego popełnienie mogło mieć wpływ na treść prawomocnego orzeczenia, musi zostać – co do zasady – stwierdzony prawomocnym wyrokiem Sądu. Nie wystarczy zatem złożyć wniosku o wznowienie ze wskazaniem, że dana osoba popełniła przestępstwo (np. złożyła fałszywe zeznania) – taka osoba w świetle przepisów musi zostać skazana prawomocnym wyrokiem za to przestępstwo (w tym wypadku za przestępstwo składania fałszywych zeznań).
WAŻNE! Od wymogu stwierdzenia przestępstwem prawomocnym wyrokiem przewidziano kilka wyjątków – brak obowiązku stwierdzenia przestępstwa prawomocnym wyrokiem zachodzi w sytuacji, gdy takie orzeczenie nie może zapaść z przyczyn określonych w art. 17 § 1 pkt 3-11 k.p.k. (np. z uwagi na śmierć sprawcy, przedawnienie karalności) lub w art. 22 k.p.k. (zawieszenie postępowania).
Druga z przesłanek (pkt II) dotyczy ,,małych świadków koronnych’’ lub tzw. ,,sześćdziesiątek’’ (art. 36 § 3 k.k.s. to odpowiednik art. 60 z k.k.) oraz osób wobec których umorzono postępowanie na podstawie art. 11 § 1 k.p.k. (tzw. umorzenie absorpcyjne). W pierwszym z przypadków chodzi o to, że osoba, która korzysta z dobrodziejstwa art. 60 k.k. ujawnia posiadaną przez siebie wiedzę w zamian za określone profity procesowe (np. nadzwyczajne złagodzenie kary albo warunkowe zawieszenie). Sąd biorąc pod uwagę zeznania takiej osoby skazuje ją z uwzględnieniem treści art. 60 § 3-4 k.k. na – mówiąc kolokwialnie – karę znacznie łagodniejszą. Jeżeli zaś po wydaniu wyroku skazującego wobec takiej osoby osoba ta zostanie wezwania w charakterze świadka do innego postępowania karnego i podczas takiego przesłuchania nie potwierdzi okoliczności, które podała w ramach ,,swojego’’ postępowania, wówczas istnieje możliwość wznowienia postępowania tej osoby, czego skutkiem najczęściej będzie korekta wymierzonej kary (np. jej zwiększenie bądź ,,odwieszenie’’).
W drugim wypadku idzie o taką sytuację, w której wobec danej osoby kiedyś umorzono postepowanie na podstawie art. 11 § 1 k.p.k., tj. wobec stwierdzenia, że orzeczenie wobec tej osoby kary byłoby oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo, a interes pokrzywdzonego temu się nie sprzeciwia. Jeżeli dojdzie do takiej sytuacji, w której okaże się, że wyrok skazujący wydany w innej sprawie, z powodu którego postępowanie wobec tej osoby umorzono na podstawie art. 11 § 1 k.p.k., został następnie uchylony lub w istotny sposób zmieniony w wyniku kasacji lub wznowienia postępowania, wówczas istnieje możliwość wznowienia tego postępowania, które zostało umorzone na podstawie art. 11 § 1 k.p.k.
Tylko rok na wznowienie na niekorzyść z urzędu
W tym miejscu bezwzględnie należy podkreślić, że możliwość wznowienia postępowania na niekorzyść oskarżonego jest ściśle ograniczona czasowo (w przeciwieństwie do możliwości wznowienia na korzyść oskarżonego). Otóż przepisy jednoznacznie wskazują na to, że niedopuszczalne jest wznowienie postępowania z urzędu na niekorzyść oskarżonego po upływie roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia. Po upływie tego terminu nie jest możliwe wznowienie postępowania z urzędu na niekorzyść oskarżonego. Ważne jest jednak to, że termin ten dotyczy jedynie wznowienia z urzędu – możliwa jest zatem sytuacja, w której postępowanie zostanie wznowione na niekorzyść oskarżonego po upływie tego terminu, a stanie się to na wniosek strony (np. oskarżyciela posiłkowego).