- Dziedziczenie ustawowe -
Co to jest dziedziczenie ustawowe i na czym polega?
Śmierć bliskiego członka rodziny jest zawsze dużym przeżyciem psychicznym. Nie zawsze łatwo jest wtedy pamiętać o wszystkich nowych obowiązkach, które pojawiają się po śmierci. Oprócz wyprawienia pogrzebu, powstają liczne problemy, takie jak opłata rachunków za gaz, prąd, wodę, opłaty za mieszkanie, spłata kredytu etc.
Jeśli zmarły pozostawił spadkobiercom testament, to jest to niezwykle pomocne i pozwala przeważnie na pełną realizację jego ostatniej woli. Brak testamentu lub brak możliwości bycia spadkobiercami przez powołane do tego osoby, powoduje że dochodzi do tzw. dziedziczenia ustawowego.
Dziedziczenie ustawowe może dotyczyć całego majątku spadkowego lub jego części np. gdy spadkobierca rozdysponował w testamencie tylko część swojego majątku.
Do dziedziczenia ustawowego nie dojdzie gdy zmarły sporządził testament, w którym powołał osobę lub osoby do dziedziczenia całości spadku.
W przypadku gdy zmarły nie pozostawił po sobie żadnej rodziny, także dojdzie do dziedziczenia ustawowego a cały majątek nabędzie gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarb Państwa.
W jakiej kolejności dochodzi do dziedziczenia ustawowego?
Dziedziczeniem nazywamy sytuację, w której w chwili śmierci spadkodawcy w ogół jego praw i obowiązków majątkowych wchodzą spadkobiercy zmarłego.
Dziedziczenie ustawowe wprowadza określoną hierarchię dziedziczenia określając 6 grup spadkobierców.
W pierwszej kolejności po zmarłym dziedziczą jego małżonek oraz zstępni, czyli dzieci spadkodawcy. W przypadku gdy małżonek dochodzi do dziedziczenia wraz z dziećmi spadkodawcy, wówczas dziedziczą oni w częściach równych. Część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ całości spadku. Udziały przypadające dzieciom spadkodawcy nabędą w częściach równych zstępni dzieci spadkodawcy, gdyby któreś z nich nie dożyło chwili otwarcia spadku.
Kolejną grupę spadkobierców będą stanowili rodzice spadkodawcy. Rodzice spadkodawcy zostaną powołani do dziedziczenia w sytuacji gdy brak jest osób z pierwszej grupy – tj. dzieci i wnuków spadkodawcy. Wówczas rodzice spadkodawcy dziedziczą majątek wraz z małżonkiem spadkodawcy, zaś rodzicom przypada udział w wysokości po ¼ całości spadku. W sytuacji gdy dziedziczyć będą wyłącznie rodzicie spadkodawcy (brak małżonka i zstępnych), dziedziczą oni spadek w częściach równych. Gdyby zaś ojcostwo spadkodawcy nie zostało ustalone, udział matki spadkodawcy, która dziedziczyłaby w zbiegu z małżonkiem zmarłego będzie wynosił połowę całości spadku. Udział spadkowy przypadający rodzicowi spadkodawcy zostanie odziedziczony przez rodzeństwo spadkodawcy w sytuacji gdyby któryś z rodziców nie dożył chwili otwarcia spadku. Rodzeństwo spadkodawcy dziedziczy wówczas w częściach równych udział przypadający zmarłemu rodzicowi. Jeśli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku oraz brak jest po nim zstępnych i wnuków, wówczas udział spadkowy drugiego z rodziców, który będzie dziedziczył w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy także będzie wynosił połowę całości spadku.
Dziadkowie spadkodawcy stanowią kolejną grupę osób powołanych do spadku, gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa oraz zstępnych rodzeństwa. Dziadkowie dziedziczą wówczas w częściach równych. W przypadku gdyby, któryś z dziadków nie dożył otwarcia spadku jego udział przypadnie jego zstępnym a w dalszej kolejności wnukom. W braku dzieci i wnuków tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.
W braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku.
Ostatnia grupa spadkobierców to gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy oraz Skarb Państwa. W braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
Jaka jest sytuacja małżonka spadkodawcy w przypadku dziedziczenia ustawowego?
Małżonek zmarłego spadkodawcy nabywa także dodatkowe prawa, oprócz odziedziczonego udziału spadkowego. Małżonek zmarłego ma prawo do wstąpienia w stosunek najmu lokalu wynajmowanego przez zmarłego, jeśli do tej chwili nie był najemcą lokalu. Małżonek ma także prawo do zamieszkiwania w lokalu należącym do zmarłego i korzystania ze znajdujących się tam urządzeń, przez 3 miesiące od dnia otwarcia spadku. Małżonkowi będzie także przysługiwało prawo żądania zatrzymania tych urządzeń domowych wchodzących w skład spadku, z których małżonek korzystał sam lub razem ze zmarłym.
Ustanowienie rozdzielności majątkowej pozostaje bez wpływu na zasady i kolejność dziedziczenia ustawowego. Także separacja faktyczna nie wpływa na kwestię dziedziczenia ustawowego. W przypadku separacji faktycznej możliwe jest jednak wydziedziczenie małżonka. Orzeczenie rozwodu lub separacji prawnej powoduje wyłączenie małżonka z kręgu spadkobierców. Jeżeli w chwili śmierci spadkodawcy postępowanie w sprawie o rozwód lub o orzeczenie separacji nie zostało zakończone prawomocnie, także możliwe jest wyłączenie małżonka zmarłego z kręgu spadkobierców, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.
Jak dziedziczą osoby przysposobione?
W przypadku adopcji pełnej, osoba przysposobiona traktowana jest jak zstępny zmarłego i jest powołana do dziedziczenia ustawowego. Osoba przysposobiona nie dziedziczy po swoich naturalnych wstępnych, zaś jej naturalni krewni nie dziedziczą po niej.
Sytuacja zmienia się w sytuacji gdy dochodzi do przysposobienia niepełnego. Przysposobiony dziedziczy po zmarłym na takich samych zasadach jak jego dzieci. Zstępni osoby przysposobionej dochodzą do dziedziczenia na takich samych prawach jak dalsi zstępni spadkodawcy. Przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą natomiast po krewnych przysposabiającego. Także rodzice przysposobionego nie dziedziczą po osobie przysposobionej, a zamiast nich dziedziczy po przysposobionym przysposabiający.