- Nadużycie uprawnień -
Na czym polega przestępstwo nadużycia uprawnień (nadużycia zaufania)?
Przestępstwo wyrządzenia szkody w obrocie gospodarczym z art. 296 k.k., nazywane także przestępstwem nadużycia zaufania, polega na wyrządzeniu znacznej szkody majątkowej przez nadużycie swoich uprawnień lub niedopełnienie ciążącego obowiązku przez osobę obowiązaną do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej lub prawnej (np. spółki).
Choć pojęcie „nadużycie uprawnień” nie zostało przez ustawodawcę w przepisach wprost zdefiniowane, praktyka orzecznicza ugruntowała kierunek rozumienia tego sformułowania jako nie tylko przekroczenie uprawnień, ale także wykorzystanie przysługujących kompetencji w sposób wadliwy, niezgodny z celem ich nadania. Dla stwierdzenia zrealizowania przesłanki nadużycia uprawnień kluczowa jest możliwość faktycznego powiązania działania sprawcy, z tym co pozostaje w zakresie jego obowiązków lub uprawnień ma swoje źródło w ustawie, decyzji właściwego organu, czy umowy.
Kto może odpowiadać za nadużycie uprawnień?
Osoby, które mogą zostać pociągnięte do odpowiedzialności na podstawie art. 296 k.k., to te upoważnione do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osób fizycznych, prawnych lub jednostek organizacyjnych. Ich uprawnienia powinny wynikać z ustawy, decyzji właściwego organu (np. uchwały zarządu) lub umowy powierzającej im te zadania.
Przykładem uprawnień mogą być zdolność do zawierania umów w imieniu spółki lub zarządzania majątkiem podmiotu gospodarczego, np. poprzez weryfikację i regulowanie zobowiązań na podstawie faktur. Ważne jest, aby te uprawnienia wiązały się z samodzielnością decyzyjną.
Nadużycie uprawnień a przekroczenie uprawnień
Przestępstwo wyrządzenia szkody w obrocie gospodarczym definiuje „nadużycie uprawnień”, podczas gdy inne przepisy kodeksu mówią o „przekroczeniu uprawnień”. „Nadużycie uprawnień” jest pojęciem szerszym, obejmującym zarówno działania wykraczające poza udzielone uprawnienia, jak i te zgodne z zakresem uprawnień, ale sprzeczne z celem ich nadania lub zasadami prawidłowego gospodarowania. Przekroczenie uprawnień oznacza, że osoba działała poza przyznanymi jej kompetencjami. Nadużycie natomiast obejmuje także działania w ramach uprawnień, ale niezgodne z ich celem.
Podsumowując więc, nadużycie uprawnień jest pojęciem szerszym od ich przekroczenia. Każde przekroczenie uprawnień będzie ich nadużyciem, jednak nie każde nadużycie uprawnień przybierze formę przekroczenia.
Granice uzasadnionego ryzyka gospodarczego a nadużycie uprawnień
Osoby zajmujące się sprawami majątkowymi muszą działać w interesie reprezentowanego podmiotu, dążąc do osiągnięcia jak największych korzyści ekonomicznych. Nie zawsze jednak zachowanie sprzeczne z zasadami gospodarności będzie automatycznie uznane za nadużycie uprawnień.
Podmioty uprawnione do zajmowania się sprawami majątkowymi mogą podejmować działania w ramach dopuszczalnego ryzyka gospodarczego. Przy zarządzaniu majątkiem potrzebna jest bowiem swoboda w podejmowaniu decyzji, bez ciągłej obawy o możliwość wystąpienia zagrożenia odpowiedzialnością karną. Próba generowania zysków dla danego podmiotu prawie zawsze obarczona jest swojego rodzaju potencjalnym ryzykiem.
Odpowiedzialność za nadużycie uprawnień zależy więc od oceny, czy działania były w granicach dopuszczalnego ryzyka oraz czy uwzględniono zasady należytej staranności. Kluczowe jest, czy decyzja została podjęta z myślą o najlepszym interesie podmiotu. Ryzyko gospodarcze podejmowane w konkretnej sprawie ma być końcowo korzystne ekonomiczne, tj. prawdopodobieństwo wystąpienia dochodu powinno przekraczać prawdopodobieństwo wystąpienia szkody.
Jakie są kryteria oceny nadużycia uprawnień?
W celu ustalenia czy w konkretnej sprawie doszło do nadużycia uprawnień, najczęściej powołuje biegłych z zakresu specjalizacji, w jakiej podjęta była decyzja.
Dla przykładu, w przypadku podejmowania decyzji majątkowych dotyczących restrukturyzacji spółki, powołany może zostać biegły z zakresu restrukturyzacji podmiotów gospodarczych oraz zarządzania nimi.
Na etapie postępowania sądowego, opinia taka co do zasady stanowi kluczową podstawę dalszego rozstrzygnięcia. Biegli w swoich ekspertyzach oceniają zasadność danych działań pod kątem ekonomicznym, a także biorą pod uwagę zasady prawidłowej gospodarki.
Z praktyki wynika, że opinie wydawane na zlecenie sądów nie zawsze są pełne i rzetelne, dlatego w sytuacji stwierdzenia, że dana opinia może odnieść negatywny skutek procesowy dla, strony warto rozważyć zlecenie sporządzenia opinii prywatnej. Choć procesowo ma taka opinia walor dowodowy jedynie jako dokument, a nie opinia, to i tak może skutecznie podważyć wysnuwane przez biegłego sądowego tezy bądź stanowić podstawę do stwierdzenia konieczności powołania w sprawie nowej ekspertyzy.
Zakres usług kancelarii Kopeć & Zaborowski w zakresie przestępstwa nadużycia uprawnień ( nadużycia zaufania) obejmuje:
- przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego w podmiotach gospodarczych ukierunkowanego na wykrycie potencjalnych nieprawidłowości związanych z nadużyciem uprawnień przez menadżerów/organy zarządzające organizacją;
- analizę dokumentacji oraz wszelkich innych źródeł dowodowych tj. np. korespondencji elektronicznej związanej ze stwierdzeniem potencjalnych nieprawidłowości dotyczących przekroczenia uprawnień przez menadżerów/organy zarządzające;
- reprezentację podmiotów gospodarczych w postępowaniach karnych jako pokrzywdzonych bezprawnym działaniem menadżerów;
- obronę karną osób, którym zarzucane jest przestępstwo menadżerskie w toku postępowania przygotowawczego jak również przed sądami wszystkich instancji;
- bieżące doradztwo prawne w zakresie mitygacji ryzyk prawnokarnych w organizacji, w tym ryzyka popełnienia przestępstwa przez menadżerów;
- przeprowadzenie szkoleń dla menadżerów w zakresie prawidłowego zarządzania i zgodności działań z perspektywy prawa karnego;
- stworzenie kompleksowych procedur korporacyjnych minimalizujących ryzyko wystąpienia nadużyć w organizacji, w tym przestępstw popełnionych na jej szkodę przez kadrę zarządzającą.
Masz problem prawny? Potrzebujesz wsparcia w zakresie przestępstwa nadużycia uprawnień? Nie zwlekaj!