- Obrona w postępowaniu karnym -

Czym jest prawo do obrony w postępowaniu karnym?

Prawo do obrony jest fundamentalną zasadą procesu karnego istniejącą tak długo jak samo prawo. Od zawsze osoba oskarżana o postępowanie wbrew obowiązującym w danym czasie i miejscu zasadom, miała prawo wypowiedzenia się co do stawianych mu zarzutów. Prawo do obrony jest prawem podejrzanego lub oskarżonego, wywodzącym się z prawa do rzetelnego procesu, które jednak jest pojęciem szerszym, obejmującym swym zakresem prawo do obrony. Nie można mówić o sprawiedliwym, rzetelnym procesie sądowym, jeśli prawo do obrony nie będzie należycie respektowane, a będzie prawem jedynie iluzorycznym.

Prawo do obrony gwarantują akty rangi konstytucyjnej i ustawowej państw oraz kształtowane jest przez normy prawa międzynarodowego (tj. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności) w tym prawa Unii Europejskiej (tj. Karta praw podstawowych Unii Europejskiej).

W Polskim porządku prawnym wyraża się ono w szeregu uprawnień przysługujących osobie, wobec której toczy się postępowanie karne już od chwili przedstawienia zarzutów.

Między innymi prawo do obrony w postępowaniu karnym oznacza:

prawo do informacji o treści zarzutów,
prawo do złożenia wyjaśnień i odmowy ich składania,
prawo do składania wniosków dowodowych,
prawo do udziału w czynnościach postępowania czy
prawo do zaskarżania decyzji procesowych.

Z jakich przepisów wynika prawo do obrony?

W Polsce prawo do obrony znajduje podstawy w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (art. 42 ust. 2) zgodnie z którą każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu, jak również w innych ustawach składających się na system polskiego prawa karnego.

Na gruncie Kodeksu postępowania karnego prawo do obrony reguluje art. 6 zgodnie z którym Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go pouczyć. Pomimo, iż przepis wskazuje, że prawo do obrony przysługuje Oskarżonemu, uprawnienia te rozciągają się również na podejrzanego, a więc osobę przeciwko której toczy się postępowanie przygotowawcze i zostały jej przedstawione zarzuty. Reguluje to art. 71 § 3 k.p.k., w brzmieniu Jeżeli kodeks niniejszy używa w znaczeniu ogólnym określenia „oskarżony”, odpowiednie przepisy mają zastosowanie także do podejrzanego.

Prawo do obrony przysługuje w toku całego postępowania tak przygotowawczego, jak i sądowego. Jest ono realizowane poprzez możliwość korzystania z uprawnień nadanych przez ustawę oskarżonemu.

Czy prawo do obrony przysługuje jedynie podejrzanemu o popełnienie przestępstwa?

Formalnie prawo do obrony może być realizowane jedynie przez osoby przeciwko którym toczy się postępowanie karne a więc podejrzanego (osobę której zostały przedstawione zarzuty) lub oskarżonego (osobę przeciwko której wniesiono akt oskarżenia do sądu).

Nie mniej jednak osoby, którym formalnie nie przedstawiono zarzutów, a które znajdują się w potencjalnym zainteresowaniu organów ścigania mogą zabezpieczyć swoje interesy poprzez ustanowienie pełnomocnika reprezentującego daną osobę w czynnościach przed organami ścigania. Uprawnienie to wynika z regulacji art. 87 § 1 k.p.k. zgodnie z którym Strona inna niż oskarżony może ustanowić pełnomocnika.

Powyższe stanowi swoistą furtkę do jak najwcześniejszego zabezpieczenia swojej sytuacji procesowej dla osób pozostających w zainteresowaniu organów ścigania, a biorących udział w czynnościach postępowania jako np. świadek. W takiej sytuacji reprezentacja profesjonalnego pełnomocnika pozwala na wcześniejsze rozeznanie w przedmiocie postępowania oraz zminimalizowanie negatywnych potencjalnych skutków postępowania dla osoby niebędącej stroną.

Czy prawo do obrony umożliwia posiadanie obrońcy?

Aby skutecznie realizować te uprawnienia związane z prawem do obrony, każdemu przysługuje prawo do posiadania profesjonalnego obrońcy, którego rolą jest podejmowanie wszelkich działań, zmierzających do tego, by wszelkie prawa osoby wobec której toczy się postępowanie karne były zachowane.

Prawo do obrony ma charakter bezwzględny i przysługuje podejrzanemu od początku postępowania, zarówno w postępowaniu przed organami ścigania (postępowaniu przygotowawczym), jak i przed sądem i wreszcie w postępowaniu wykonawczym.

Oczywistym prawem podejrzanego/oskarżonego jest prawo do ustanowienia profesjonalnego obrońcy wynikającej z art. 83 k.p.k. Jak stanowi art. 82 k.p.k. Obrońcą może być jedynie osoba uprawniona do obrony według przepisów o ustroju adwokatury lub ustawy o radcach prawnych. Wyłącza to możliwość ustanowienia obrońcy w postaci osoby nieposiadającej ku temu odpowiednich kompetencji, co również jest pośrednią gwarancją rzetelności postępowania i odpowiedniego korzystania przez podejrzanego/oskarżonego z prawa do obrony.

Istotnym z punktu widzenia osoby korzystającej z prawa do obrony jest istnienie możliwości ustanowienia obrońcy dla tejże osoby przebywającej w warunkach izolacji penitencjarnej przez osobę trzecią (na piśmie). Otwiera to drogę na działania profesjonalnego obrońcy podejmowane w celu jak najlepszej reprezentacji interesów tejże osoby. Dodatkowo, upoważnienie do obrony może być udzielone również przez ustne oświadczenie do protokołu organu prowadzącego postępowanie karne.

Podejrzany/oskarżony, który jest tymczasowo aresztowany może porozumiewać się ze swym obrońcą podczas nieobecności innych osób oraz korespondencyjnie. To uprawnienie stoi na straży tajemnicy obrończej. Istnieją od tego uprawnienia wyjątki. Jeżeli wymaga tego dobro postępowania przygotowawczego, prokurator, w szczególnie uzasadnionych wypadkach, może zastrzec kontrolę korespondencji podejrzanego z obrońcą, jak również udzielając zezwolenia na porozumiewanie się, może zastrzec że będzie przy tym obecny sam lub osoba przez niego upoważniona .

Samo ustanowienie obrońcy lub wyznaczenie obrońcy z urzędu (o czym niżej) uprawnia obrońcę do działania w całym postępowaniu, nie wyłączając czynności po uprawomocnieniu się orzeczenia, jeżeli nie zawiera ograniczeń. W związku z czym, ważnym jest również zakres umocowania obrońcy. W praktyce zdarzają się sytuację, w których podejrzany/oskarżony ustanawia obrońcę tylko do jednej lub kilku wybranych czynności. Wówczas taki obrońca może działać w postępowaniu jedynie w granicach umocowania.

Posiadanie profesjonalnego obrońcy jest niezwykle istotne z perspektywy ochrony praw podejrzanego lub oskarżonego. Niestety, pomimo licznych wniosków o zmianę przepisów, w Polsce nie jest zapewniony bezwzględny udział obrońcy przy samej czynności zatrzymania czy przeszukania. Stanowi to dość istotne naruszenie prawa do obrony w postępowaniu karnym.

Ilu można mieć obrońców w postępowaniu karnym?

Podejrzany/oskarżony może ustanowić dla siebie maksymalnie trzech obrońców w jednym toczącym się postępowaniu. Ma to na celu zapewnienia podejrzanemu/oskarżonemu prawa do obrony w jak najbardziej pełnym wymiarze. Jednocześnie, wprowadzone ograniczenie przeciwdziała podejmowaniu prób obstrukcji procesowej poprzez nadużywanie uprawnień.

Kiedy podejrzany lub oskarżony muszą mieć obrońcę (tzw. obrona obligatoryjna)?

Kodeksie postępowania karnego przewiduje sytuacje, w których podejrzany/oskarżony musi mieć ustanowionego obrońcę. Stosownie do treści art. 79 § 1 k.p.k. podejrzany/oskarżony musi mieć obrońcę jeżeli:

nie ukończył 18 lat;

jest głuchy, niemy lub niewidomy;

zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy jego zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem nie była w czasie popełnienia tego czynu wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona;

zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy stan jego zdrowia psychicznego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny.

Dodatkowo, oskarżony musi mieć obrońcę również wtedy, gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na inne okoliczności utrudniające obronę. Przyjęcie takiej regulacji niejako zabezpiecza prawo do obrony obligatoryjnej podejrzanego/oskarżonego w sytuacji, w której nie zachodzą przesłanki z art. 79 § 1 k.p.k., a mimo wszystko samodzielne prowadzenie obrony podejrzanego/oskarżonego jest znacząco utrudnione innymi okolicznościami i mogłoby negatywnie wpływać na sytuację procesową w jakiej się znajduje.

Postępowanie w którym zaszły przesłanki ustanowienia obrony obligatoryjnej dla podejrzanego/oskarżonego, a które zostało przeprowadzone bez udziału obrońcy jest obarczone bezwzględną przyczyną odwoławczą. W praktyce oznacza to, że orzeczenie zapadłe w takiej sytuacji podlega uchyleniu niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia.

Kiedy przysługuje obrońca z urzędu?

Kolejną istotną kwestią podczas omawiania prawa do obrony, jest możliwość żądania ustanowienia obrońcy z urzędu. Podejrzany/oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru, może żądać, aby mu wyznaczono obrońcę z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny (art. 78 k.p.k.).

Podejrzany/oskarżony może żądać wyznaczenia obrońcy z urzędu w celu dokonania określonej czynności procesowej, powołując się na wystąpienie tych samych przyczyn co w przypadku żądania wyznaczenia obrońcy z urzędu do całego postępowania (wskazanych powyżej).

Sąd może cofnąć wyznaczenie obrońcy, jeżeli okaże się, że nie istnieją okoliczności, na podstawie których go wyznaczono. Najczęściej dzieje się to w sytuacji nagłego, znacznego polepszenia się sytuacji finansowej podejrzanego/oskarżonego.

Sąd cofa wyznaczenie obrońcy z urzędu w formie postanowienia na które przysługuje zażalenie do innego równorzędnego składu tego sądu.

Jakie są inne uprawnienia wynikające z prawa do obrony?

Prawo do obrony gwarantuje każdemu podejrzanemu lub oskarżonemy także dodatkowe prawa. Przykładowo podejrzany/oskarżony ma prawo do:

składania wyjaśnień. Może on jednak bez podania powodów odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić składania wyjaśnień. Obowiązkiem organu jest pouczenie o tym prawie podejrzanego/oskarżonego (art. 175 k.p.k.);
składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia (art. 315 k.p.k.). podejrzanemu i jego obrońcy nie można odmówić wzięcia udziału w czynności jeśli tego żądają;
żądać jego przesłuchania z udziałem ustanowionego obrońcy. Ważnym jest, iż niestawiennictwo obrońcy nie tamuje przesłuchania podejrzanego i w takiej sytuacji podejrzany zostanie przesłuchany bez udziału obrońcy (art. 301 k.p.k.);
żądać w postępowaniu przygotowawczym umożliwienia mu w toku przesłuchania złożenia wyjaśnień na piśmie. Pisemne wyjaśnienia z zaznaczeniem daty ich złożenia i podpisane przez podejrzanego stanowią załącznik do protokołu. Przesłuchujący może jednak z ważnych powodów odmówić zgody na złożenie wyjaśnień na piśmie (art. 176 k.p.k.);
wnioskować o udostępnienie akt sprawy. Za zgodą prokuratora, podejrzanemu można udostępnić akta i umożliwić sporządzenie odpisów oraz odpłatnie wydać kserokopie z akt lub uwierzytelnione odpisy (art. 156 § 5 k.p.k.);
zaskarżania decyzji zapadłych w toku postępowania;
korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli podejrzany nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim. Podejrzany ma również prawo do uzyskania postanowień o przedstawieniu, uzupełnieniu lub zmianie zarzutów, aktu oskarżenia oraz orzeczeń podlegających zaskarżeniu wraz z tłumaczeniem (art. 72 k.p.k.);
podejrzany/oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności. Nie ma też obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść (art. 74 k.p.k.). W postępowaniu karnym ciężar dowodowy spoczywa na organach ścigania;
końcowego zaznajomienia z materiałami postępowania. O terminie zaznajomienia powiadamia się go na jego wniosek, a nieusprawiedliwione niestawiennictwo podejrzanego, nie tamuje dalszego postępowania. W terminie trzech dni od daty zaznajomienia podejrzany, ma prawo do złożenia wniosku o uzupełnienie postępowania (art. 321 k.p.k.);
zadawania pytań przesłuchiwanym w toku rozprawy osobom (art. 370 k.p.k.);
zaskarżenia wyroku poprzez wniesienia apelacji (art. 444 k.p.k.).

Na czym może polegać obrona w postępowaniu karnym?

Obrona klienta może zmierzać do wykazania jego niewinności, ale również do minimalizacji skutków wyroku skazującego. Może to polegać na podjęciu kroków zmierzających do zmiany obrazu sprawy prezentowanego przez organy ścigania, redukcji negatywnych skutków przestępstwa, poprawy wizerunku klienta w oczach sądu, czy wreszcie skorzystaniu z instytucji, pozwalających na skuteczną redukcję odpowiedzialności karnej, takich jak dobrowolne poddanie się karze czy też wniosek o warunkowe umorzenie postępowania karnego.

Jako kancelaria specjalizująca się w prawie karnym, mamy bardzo duże doświadczenie w obronie klientów podejrzanych o popełnienie wykroczeń, przestępstw przewidzianych w kodeksie karnym i karno-skarbowym, w tym w największych i najbardziej skomplikowanych sprawach w Polsce.

W tego typu sprawach najważniejszy jest czas i doświadczenie prawników. Naszym celem jest zagwarantowanie klientom poczucia bezpieczeństwa i pewności, że ich sprawa znajduje się w rękach profesjonalistów, będących ekspertami w procedurze karnej.

Nasze usługi obejmują m.in.:

doradztwo prawne w związku z przewidywanym ryzykiem poniesienia odpowiedzialności karnej;
reprezentację w czynnościach prowadzonych wobec osoby, której formalnie nie przedstawiono jeszcze zarzutów, ale która znajduje się w zainteresowaniu organów ścigania;
obronę w sprawach karnych na wszystkich etapach postępowania, przed organami ścigania i sądami;
reprezentację i asystę w sytuacjach kryzysowych (przeszukania, przesłuchania, zatrzymania, przedstawienie zarzutów, tymczasowe aresztowania);
opracowanie strategii obrony i przeprowadzenie oceny możliwości zastosowania alternatywnych możliwości zakończenia postępowania karnego (warunkowego umorzenia postępowania karnego, dobrowolnego poddania się karze);
uczestnictwo we wszelkich czynnościach, takich jak rozprawy, przesłuchania, przeszukania, eksperymenty procesowe, wizje lokalne;
przygotowanie i składanie wniosków, zażaleń, apelacji oraz udział w rozprawach apelacyjnych;
przeprowadzenie analizy poszczególnych spraw pod kątem możliwości przypisania odpowiedzialności prawno-karnej;
podejmowanie czynności zmierzających do pojednania z pokrzywdzonym, w tym prowadzenie negocjacji i udział w mediacji;
wsparcie klientów w postępowaniach wykonawczych poprzez m.in. składanie wniosków o:

– wstrzymanie wykonania kary,

– odroczenie wykonania kary,

– zawieszenie postępowania karnego,

– rozłożenie na raty kary grzywny i innych zasądzonych należności sądowych,

– udzielenie przerwy w wykonywaniu kary pozbawienia wolności,

– warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbycia reszty kary czy

– zezwolenie na wykonywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego (tzw. SDE).

Masz problem? Potrzebujesz wsparcia w zakresie prawa karnego? Nie zwlekaj!

Skontaktuj się z nami!

Zapraszamy także do zapoznania się z naszą pełną ofertą dotyczącą prawa karnego.