- Ochrona dóbr osobistych pracownika -
Czym są dobra osobiste człowieka?
Dobra osobiste każdego człowieka (także pracownika) są chronione przede wszystkim przepisami prawa cywilnego. Przykładowy katalog dóbr osobistych został wskazany w art. 23 kodeksu cywilnego, do którego należą w szczególności: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska.
Jest to zbiór otwarty – praktyka życia codziennego stale wykształca nowe kategorie dóbr osobistych, co znajduje uznanie w orzecznictwie.
Jakie środki prawne przysługują osobie, której dobra osobiste zostały naruszone?
Poszkodowany w pierwszej kolejności winien wezwać naruszyciela do zaprzestania działań godzących w jego dobra osobiste.
Dodatkowo poszkodowany może żądać od naruszyciela złożenia przeprosin o wskazanej przez siebie treści i formie oraz zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.
W przypadku, gdy szkoda którą wyrządzono wskutek naruszenia dóbr osobistych ma charakter majątkowy można dochodzić odszkodowania na zasadach ogólnych wynikających z kodeksu cywilnego.
Jak chronione są dobra osobiste pracownika?
Kodeks pracy reguluje prawa i obowiązki zarówno pracownika, jak i pracodawcy. Jedną z podstawowych zasad prawa pracy jest poszanowanie godności i innych dóbr osobistych pracownika przez pracodawcę.
Brak jest w przepisach prawa powszechnie obowiązującego definicji godności człowieka. W znaczeniu językowym godność, to świadomość własnej wartości i szacunek dla samego siebie. Przyjmuje się, że pracowniczą godność tworzy poczucie własnej wartości, oparte na opinii dobrego fachowca i sumiennego pracownika oraz na uznaniu zdolności, umiejętności i wkładu pracy pracownika przez jego przełożonych.
W odniesieniu do „innych dóbr osobistych” pracownika należy odwołać się do katalogu wskazanego w art. 23 kodeksu cywilnego (w związku z art. 300 kodeksu pracy, odsyłającym wprost do tych unormowań).
Orzecznictwo na gruncie przepisów prawa pracy wykształtowało liczne dobra osobiste przysługujące pracownikowi, w tym m.in.:
- prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy;
- prawo do odpoczynku;
- prawo do prywatności w postaci przestrzegania przez pracodawcę tajemnicy chronionej z mocy przepisów ustawy o ochronie danych osobowych;
- tytuł zawodowy jako prawo osobiste pracownika (np. magister).
W kodeksie pracy znajdują się także przepisy będące uszczegółowieniem zasady poszanowania dóbr osobistych pracownika do których, należy zaliczyć:
- zakaz stosowania monitoringu w pomieszczeniach sanitarnych, szatni, stołówek oraz palarni (art. 222 § 2 kodeksu pracy);
- obowiązek przeciwdziałania mobbingowi (art. 943 kodeksu pracy) czy;
- obowiązek równego traktowania (art. 183a-183e kodeksu pracy).
Kiedy dochodzi do naruszenia dóbr osobistych pracownika?
Ponownie odwołując się do przepisów prawa cywilnego – do zagrożenia lub naruszenia dobra osobistego (w tym dobra osobistego pracownika) może dojść poprzez każde działanie naruszyciela.
W przypadku, gdy naruszycielem jest pracodawca, jego zachowania będą oceniane zarówno przez pryzmat przepisów ogólnych – art. 23 i 24 kodeksu cywilnego, jak i wskazanych powyżej przepisów prawa pracy, odwołujących się do szczególnych uprawnień kierowniczych posiadanych przez pracodawcę wynikających ze stosunku łączącego go z pracownikiem.
Przykładem naruszenia dóbr osobistych pracownika w szczególności jego dobrego imienia, jest bezprawne postawienie mu zarzutu stosowania mobbingu, gdyż mobbing jest zachowaniem wysoce nagannym, patologicznym, a osoba, która go stosuje, zasługuje na jednoznaczną negatywną ocenę.
Aby uznać działania pracodawcy za godzące w dobra osobiste, muszą one spełnić warunek bezprawności. Działanie w ramach obowiązującego porządku prawnego, aby wyłączyć bezprawność, o której mowa w art. 24 § 1 kodeksu cywilnego, jeśli chodzi o oceny innych osób, powinno być rzeczowe, obiektywne i ostrożne i w zakresie wyrażanych ocen nie może wykraczać poza niezbędną dla określonych prawem celów potrzebę.
Przykładem obrazującym mechanizm wyłączenia bezprawności może być przysługujące pracodawcy prawo do wypowiedzenia umowy o pracę. Co do zasady zatem wypowiedzenie takie wyłącza bezprawność pracodawcy. O naruszeniu dóbr osobistych pracownika w rozumieniu kodeksu cywilnego można mówić jednak w przypadku, gdyby w wypowiedzeniu umowy o pracę wskazano przyczyny, które nie mają związku ze stosunkiem pracy bądź wykonywaniem pracy określonego rodzaju w ramach tego stosunku. Wówczas działanie pracodawcy winno zostać ocenione jako nieznajdujące oparcia w obowiązujących przepisach tj. bezprawne.
Jaka jest odpowiedzialność pracodawcy za naruszenie dóbr osobistych pracownika?
Poza działaniami, jakie pokrzywdzony może podjąć w oparciu o normy prawa cywilnego wskazane powyżej, kodeks pracy nie przewiduje wprost sankcji z powodu naruszenia godności czy innych dóbr osobistych pracownika.
Należy jednak wskazać, że w sytuacji rażącego naruszenia przez pracodawcę swoich obowiązków, pracownik może rozwiązać stosunek pracy w trybie art. 55 kodeksu pracy – z winy pracodawcy. Wówczas pracownikowi będzie przysługiwało odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, jeśli posiadał umowę na czas nieokreślony.
W przypadku wystąpienia mobbingu poza wskazanym rozwiązaniem umowy z winy pracodawcy pracownik może także dochodzić odszkodowania za rozwiązanie stosunku pracy z tego powodu w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę w danym roku kalendarzowym (w 2024 r. to kwota 4.242 zł) oraz dochodzić zadośćuczynienia w razie rozstroju zdrowia (art. 943 § 3 kodeksu pracy).
Potrzebujesz pomocy z zakresu ochrony dóbr osobistych pracownika? Nasz zespół prawa prasowego i ochrony dóbr osobistych jest do Twojej dyspozycji.