- Piramida finansowa -
Czym jest piramida finansowa?
Pojęcie piramidy finansowej odnosi się do nieuczciwej praktyki rynkowej, polegającej na tworzeniu sieci sprzedaży, w której zysk jej uczestnika uzależniony jest od zysku innych uczestników będących w strukturze pod nim, a tylko pewna część przekazywana jest wyżej. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2005/29K akcentuje, że w schemacie piramidy finansowej otrzymanie wynagrodzenia przez konsumenta uzależnione jest od wprowadzenia nowych konsumentów do systemu, nie zaś – od sprzedaży czy konsumpcji produktów. Stąd immanentną cechą piramidy finansowej jest wypłacanie „starym” uczestnikom dodatkowych bonifikat finansowych za zwerbowanie „nowych” osób.
Jak działa piramida finansowa?
Twórcy piramid finansowych, co do zasady, jako pierwsi wpłacają pewną kwotę w celu uwiarygodnienia działania systemu. Następnie szukają oni kolejnych osób chętnych do ulokowania w strukturze swoich pieniędzy. Osoby te mają wprowadzić kolejnych członków i w zamian za to otrzymują określoną część
z wpłacanych przez te osoby środków. I tak: organizator piramidy finansowej płaci inwestorowi A, jeśli zaprosi i zwerbuje do programu inwestora B, a jeśli inwestor B zwerbuje inwestora C to obaj dostaną zapłatę – i tak dalej. Członkowie będący w piramidzie finansowej na wyższych poziomach, zarabiają na członkach będących pod nimi. Wpłaty te dokonywane są w konkretnych celach – nowi członkowie decydują się na nie najczęściej w celach inwestycyjnych, a więc lokowania swojego kapitału.
Istotnym elementem procesu inwestycyjnego, przez który szereg osób decyduje się na wpłatę swoich oszczędności, jest obiecany przez twórców piramidy ponadnormatywny zysk – założyciele systemu zapewniają, że z uwagi na ich innowacyjny pomysł lub produkt – np. nową kryptowalutę – przychody całej struktury wzrosną, a co za tym idzie – dojdzie do pomnożenia zainwestowanych środków członków piramidy.
Struktura piramidy finansowej istnieje zatem dopóki suma wypłacanych przez uczestników pieniędzy jest niewielka w stosunku do napływających do systemu nowych środków. Wypłaty środków pierwszym uczestnikom piramidy usypiają czujność kolejnych, liczących na pewne i wysokie zyski. Im bardziej organizatorom piramidy udaje się wydłużyć okres nowych wpłat i im więcej ma ona poziomów, tym więcej uczestników jest poszkodowanych w chwili jej upadku.
Upadek piramidy finansowej jest kwestią czasu, ponieważ przy założeniu werbowania przez jedną osobę sześciu kolejnych, to na dziesiątym poziomie struktury piramidy ilość uczestników przekraczałaby znacznie ludność Polski, zaś na trzynastym – niemal dwukrotnie ludność świata.
Piramida finansowa a Schemat Ponzie’go
Mimo, iż w literaturze spotyka się zamienne stosowanie określeń „piramida finansowa” oraz „schemat Ponziego, są to dwa różne zjawiska. Piramida finansowa jest oszustwem marketingowym i inwestycyjnym, w którym inwestorowi proponuje się prowadzenie dystrybucji (lub franczyzy) w celu wprowadzenia na rynek nowego produktu. Rzeczywisty zysk jest jednakże uzyskiwany nie ze sprzedaży produktu, lecz z wprowadzania do systemu nowych dystrybutorów.
Schemat Ponziego wziął swoją nazwę od Charlesa Ponziego, oszusta inwestycyjnego działającego na terenie Ameryki Północnej w pierwszej połowie XX wieku, historia rynku finansowego pokazuje jednak, że pomimo niemal całego wieku regulacji, dotąd nie udaje się wyeliminować zjawiska piramid.
Schemat Ponziego jest typem oszustwa inwestycyjnego, w którym zyski inwestorów nie są wypłacane z zysków wygenerowanych w ramach inwestycji, ale z własnych środków inwestorów lub środków wpłaconych przez kolejnych inwestorów, którzy byli werbowani za pomocą atrakcyjnej, choć fikcyjnej koncepcji inwestycyjnej (tzw. fasadowy model biznesowy). Inwestorów przyciąga także wizja ponadprzeciętnych zysków, których wysokość nie zależy od liczby nowo pozyskanych inwestorów. W przeciwieństwie do piramidy finansowej, pozyskiwane nowych inwestorów nie odbywa się drogą rekrutacji przez wcześniejszych inwestorów – twórcy schematu Ponziego oddziaływują bezpośrednio na wszystkich klientów.
Jaka odpowiedzialność karna grozi za utworzenie piramidy finansowej?
W Polsce organizowanie bądź kierowanie systemem sprzedaży lawinowej jest na gruncie Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji – czynem nieuczciwej konkurencji zagrożonym karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat. Dodatkowo, twórcy piramidy finansowej mogą odpowiadać także za przestępstwa przewidziane w polskim Kodeksie karnym.
Za oszustwo z art. 286 Kodeksu karnego odpowiadać będzie sprawca, który np. wprowadzi przyszłych uczestników piramidy finansowej w błąd co do rzeczywistego mechanizmu funkcjonowania takiej struktury, namawiając ich jednocześnie do wniesienia środków finansowych i „zainwestowania” w system piramidy.
Kolejne przestępstwo, za które odpowiadać mogą twórcy piramid finansowych, to oszustwo kapitałowe, z art. 311 Kodeksu karnego. Przestępstwo to popełnione zostanie w przypadku nieumieszczenia/przemilczenia przez organizatora systemu w dokumentacji związanej z obrotem papierami wartościowymi informacji, które mają istotne znaczenie dla nabywcy instrumentu finansowego. Przestępstwo to zagrożone jest karą pozbawienia wolności do lat 3. Opisane wyżej zatajenie informacji dotyczyć musi takich kwestii, które w sposób znaczący wpływają na decyzję potencjalnego inwestora co do ulokowania swoich środków. Możliwa jest odpowiedzialność za przestępstwo oszustwa kapitałowego równolegle z opisanym wyżej występkiem oszustwa.
Nadto, karalne jest także samo nielegalne zarządzanie aktywami. Przepis art. 178 Ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, za obrót takimi instrumentami bez wymaganego zezwolenia, przewiduje karę grzywny do 5 milionów złotycg lub karę pozbawienia wolności do lat 5.
Twórcy piramid finansowych odpowiadać mogą także za przestępstwo gromadzenia środków pieniężnych innych osób bez wymaganego zezwolenia, o którym stanowi art. 171 ust. 1 Prawa bankowego. Przestępstwo to polega na prowadzeniu bez zezwolenia działalności gromadzenia środków pieniężnych innych osób w celu obciążenia ich ryzykiem, a więc działalności typu parabankowego – i zagrożone jest grzywną do 20 milionów złotych i karą pozbawienia wolności do lat 5.
Jakie są najbardziej znane piramidy finansowe?
Największą znaną piramidą finansową na świecie była tzw. piramida Madoffa, stworzona przez Bernarda Madoffa. Jego piramida była elitarną strukturą, przyciągającą bogatych inwestorów. Upadła w szczycie kryzysu finansowego w 2009 roku. Liczyła wówczas ok. 5 tysięcy uczestników, którzy wnieśli do niej ok. 65 miliardów dolarów. Prowadzone śledztwo wykazało, że przez ostatnie 13 lat jej istnienia wpłaty od uczestników nie były w żaden sposób inwestowane. Bernard Madoff został skazany na 150 lat pozbawienia wolności.
W okresie transformacji ustrojowej w Polsce powstały dwie najbardziej znane polskie piramidy finansowe.
W 1989 roku rozpoczęła działalność Bezpieczna Kasa Oszczędności założona przez Lecha Grobelnego. Oferowane przez nią oprocentowanie sięgało nawet 300 procent rocznie! W latach 1991–1992 działał nadto Galicyjski Trust Kapitałowo-Inwestycyjny założony przez Stanisława Kotarbę.
Piramida finansowa – jakie działania podjąć może pokrzywdzony?
Jeśli podejrzewamy, że padliśmy ofiarą udziału w piramidzie finansowej, możemy skorzystać z kilku ścieżek działania, zmierzających do pociągnięcia twórców piramidy do odpowiedzialności i odzyskania – chociaż w części – zainwestowanych środków finansowych.
W pierwszej kolejności powinniśmy zgłosić przebieg całego procederu Rzecznikowi Finansowemu
i Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Poinformowanie powyższych organów pozwoli – w przypadku stwierdzenia istnienia piramidy finansowej – na zamknięcie całego systemu, co uchroni obecnych i przyszłych członków przed utratą oszczędności.
Powinniśmy też złożyć zawiadomienie o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa do Prokuratury. Zawiadomienie takie należy złożyć na piśmie, do prokuratury właściwej dla miejsca popełnienia przestępstwa – w przypadku przestępstwa oszustwa czy oszustwa kapitałowego, będzie to jednostka prokuratury, w okręgu której podpisano umowę inwestycyjną z twórcami piramidy; w przypadku przestępstwa prowadzenia działalności polegającej na gromadzeniu środków pieniężnych innych osób bez wymaganego zezwolenia, miejscem tym będzie siedziba twórcy piramidy finansowej.
Przy tego typu przestępstwach bez wątpienia powinno się skorzystać z usług profesjonalnej kancelarii prawnej.
W zakresie piramid finansowych usługi prawne kancelarii Kopeć & Zaborowski obejmują m.in.:
- doradztwo w związku z wystąpieniem podejrzenia oszustwa związanego z funkcjonowaniem piramidy finansowej lub możliwości postawienia zarzutów w związku z uczestniczeniem w piramidzie finansowej;
- przygotowanie zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa przez organizatorów piramidy finansowej, przygotowanie i reprezentację Klienta w toku przesłuchania w charakterze pokrzywdzonego;
- reprezentację pokrzywdzonego na każdym etapie postępowania karnego;
- reprezentację oskarżonego na każdym etapie postępowania karnego;
- działania mające na celu odzyskanie utraconych środków finansowych;
- pomoc w uzyskaniu specjalistycznych opinii zewnętrznych.
Masz problem? Potrzebujesz wsparcia prawnego w zakresie przestępstw związanych z piramidą finansową? Nie zwlekaj!