- Pomoc w zakresie kontroli przestrzegania tzw. zasady specjalności -
Co to jest zasada specjalności?
Procedura ekstradycji oraz Europejskiego Nakazu Aresztowania musi być nieodzownie połączona w procesowymi gwarancjami, opartymi między innymi na prawach człowieka. Jedną z takich reguł, zwracających uwagę na podmiotowość osoby wydawanej przez dane państwo w związku z wnioskiem lub nakazem państwa wzywającego jest zasada specjalności.
Zasada ta znana także zamiennie także jako zasada ograniczonego ścigania stanowi o tym, że osoba wydana w związku z procedurą ekstradycji lub procedurą Europejskiego Nakazu Aresztowania, może być sądzona po sprowadzeniu do danego kraju wyłącznie za przestępstwa wymienione w treści wniosku o ekstradycję lub nakazu aresztowania.
Zakaz ścigania oraz wykonania orzeczonej kary pozbawienia wolności lub innego środka polegającego na pozbawieniu wolności za inne przestępstwa niż te, które stanowiły podstawę przekazania będzie stanowił o podstawowych gwarancjach osoby zatrzymanej. W nowoczesnych regulacjach ekstradycyjnych (np. ENA) omawiana zasada spełnia głównie funkcję gwarancyjną, zabezpieczając przede wszystkim przestrzeganie praw osoby wydanej, zaś na dalszy plan schodzi respektowanie woli państwa wydającego. Trend ten ma istotne znaczenie w świetle rosnącego znaczenia idei przestrzegania praw człowieka i respektowania podmiotowości jednostki także na poziomie prawa międzynarodowego.
Z czego wynika zasada specjalności?
Podkreślić należy, iż jest to jedna z fundamentalnych zasad prawa ekstradycyjnego, której kształt został określony zarówno w przepisach umów międzynarodowych np. w art. 14 i 15 Europejskiej Konwencji o Ekstradycji, art. 27 Decyzji Ramowej o Europejskim Nakazie Aresztowania, jak i w poszczególnych krajowych systemach prawnych, a więc kodeksie postępowania karnego.
Jakie jest znaczenie zasady specjalności?
Znaczenie tej zasady na pierwszy rzut oka może okazać się problematyczne, jednak w praktyce jej przestrzeganie wymaga bieżącej weryfikacji dokumentów oraz informacji od klienta dlatego, iż jak często można się spodziewać, będą istniały wyjątki o tej zasady. Dlatego każdorazowo konieczna jest weryfikacja i oczekiwanie pieczołowitości strony wzywającej, aby każdy wniosek o ekstradycję lub aby każdy ENA był precyzyjny co do charakteru i kwalifikacji prawnej przestępstw, których dotyczy, i aby opisywał okoliczności popełnienia tych przestępstw, ponieważ zasada specjalności jest związana z wykonaniem konkretnej ekstradycji lub ENA.
W szczególności orzecznictwo europejskiej wskazuje, że zasada specjalności jest związana z suwerennością państwa członkowskiego wykonującego nakaz i przyznaje osobie, której wniosek dotyczy prawo do tego, aby jej ściganie, skazanie lub pozbawienie jej wolności nastąpiło wyłącznie za przestępstwo, w związku z którym została przekazana.
Zakres ochrony wynikający z zasady specjalności nie jest bezwarunkowy i wymaga od osoby której dotyczy wniosek lub nakaz, weryfikacji podstaw prawnych i faktycznych w przypadku których może się okazać, iż jego prawa zostały zawężone ze względu na istniejące wyjątki.
Zgodnie z Europejską Konwencją o Ekstradycji, osoba wydana nie będzie ścigana, skazana ani też pozbawiona wolności w celu wykonania kary lub zastosowania środka zabezpieczającego ani też poddana jakimkolwiek innym ograniczeniom wolności osobistej za jakiekolwiek przestępstwo popełnione przed wydaniem, inne niż to, w związku z którym nastąpiło wydanie, z wyjątkiem następujących wypadków:
a) jeżeli strona, która ją wydała, wyrazi na to zgodę. W tym celu sporządza się wniosek oraz protokół zawierający oświadczenia osoby wydanej dotyczące danego przestępstwa. Zgoda zostanie wyrażona, jeżeli przestępstwo, w związku z którym wnosi się o nią, stanowi podstawę do wydania na mocy konwencji;
b) jeżeli, mając ku temu możliwość, osoba wydana nie opuściła w ciągu 45 dni od daty jej ostatecznego zwolnienia terytorium Strony, której została wydana, lub po jego opuszczeniu powróciła na nie.
Działanie to oznacza, iż jeżeli osoba wydana, mając taką możliwość, nie opuści terytorium państwa, któremu została wydana lub po opuszczeniu tego terytorium na nie powróci, państwo wzywające nie zawdzięcza już obecności tej osoby na swoim terytorium państwu wydającemu, a świadomej decyzji osoby wydawanej, może spodziewać się, iż poniesie odpowiedzialność za inne czyny które nie były wskazane w wniosku o ekstradycję.
Jakie są wyjątki od zasady specjalności?
Krajowe regulacje prawne odnoszące się do Europejskiego Nakazu Aresztowania, jako wyjątki od zasady specjalności wskazują, iż nie stosuje się jej gdy:
1. państwo wykonania nakazu złożyło oświadczenie o dopuszczalności ścigania lub wykonania kar pozbawienia wolności albo innych środków polegających na pozbawieniu wolności za wszystkie czyny popełnione przed przekazaniem, chyba że organ sądowy tego państwa w orzeczeniu o przekazaniu postanowił inaczej;
2. osoba przekazana, pomimo takiej możliwości, nie opuściła terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w ciągu 45 dni od dnia prawomocnego zakończenia postępowania albo po opuszczeniu terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na nie powróciła;
3. nie została orzeczona kara pozbawienia wolności albo inny środek polegający na pozbawieniu wolności;
4. postępowanie karne nie wiąże się ze stosowaniem wobec osoby ściganej środka polegającego na pozbawieniu wolności;
5. czyn osoby ściganej jest zagrożony karą lub środkiem niepolegającymi na pozbawieniu wolności;
6. osoba ścigana wyraziła zgodę na przekazanie i zrzekła się korzystania z zasady specjalności;
7. osoba ścigana, po jej przekazaniu, złożyła przed sądem właściwym do rozpoznania sprawy oświadczenie o zrzeczeniu się korzystania z zasady specjalności w odniesieniu do czynów popełnionych przed przekazaniem;
8. organ sądowy państwa wykonania nakazu, który przekazał osobę ściganą, na wniosek sądu właściwego do wydania nakazu, wyraził zgodę na ściganie lub wykonanie kar pozbawienia wolności albo innych środków polegających na pozbawieniu wolności za przestępstwa określone za inne czyny niż objęte pierwotnym nakazem.
Co należy podkreślić, w przypadku złożenia przez osobę oświadczenia lub zgody na odpowiedzialność karną za inne przestępstwa, co będzie wyłączało korzystanie z zasady specjalności, oświadczenia tego lub zgody nie można cofnąć.
Wskazany w zakresie wyjątków od zasady specjalności termin 45 dni nie rozpoczyna swego biegu w sytuacji, gdy zwłoka w opuszczeniu terytorium kraju jest usprawiedliwiona. Chodzi tu o tego rodzaju szczególny stan w jakim znalazła się osoba wydana, że wyjazd we wskazanym terminie nie jest fizycznie możliwy. Takie zdarzenie może być najczęściej spowodowane koniecznością poddania się leczeniu szpitalnemu – a więc ze względu na zły stan zdrowia lub na skutek innego zdarzenia spowodowanego przez tzw. stan siły wyższej. W przypadku wystąpienia zwłoki, która uznana zostanie za usprawiedliwioną uznaje się, iż termin 45 dni rozpoczyna swój bieg następnego dnia po ustaniu przyczyny usprawiedliwiającej taką zwłokę.
Zasada specjalności mimo iż jej zapisy stanowią gwarancje procesowe, muszą być na bieżąco weryfikowane przez zainteresowaną osobę po to, by niepotrzebnie nie narazić się na możliwość rozszerzenia ścigania karnego. Pomoc profesjonalnego pełnomocnika celem właściwej oceny zagrożeń wynikających z ograniczeń w zasadzie specjalności, a więc w ściganiu za inne przestępstwa niż te na podstawie których została wydana ekstradycja lub ENA, ma szczególne znaczenie ze względu że zasada ta nie ma charakteru absolutnego i państwa członkowskie dążą raczej do rozszerzania możliwości ścigania przekazanej osoby niż do jej zawężenia. Mimo, iż gwarancje procesowe to element zaufania pomiędzy państwami i ukształtowany w podobny sposób w różnych krajach standard ochrony praw człowieka, zasada specjalności może dla potencjalnego obiorcy posiadać elementy, których przeoczenie spowoduje dolegliwości prawne, dla osoby podlegającej ekstradycji lub wydaniu na podstawie Europejskiego Nakazu Aresztowania.
Potrzebujesz wsparcia w obszarze procedury ekstradycyjnej oraz przestrzegania zasady specjalności?