- Przestępstwa środowiskowe -
Według Interpolu i Programu Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska przestępstwa przeciwko środowisku są czwartą co do wielkości działalnością przestępczą na świecie (po nielegalnym obrocie środkami odurzającymi, handlu ludźmi i fałszerstwu) i wzrastają w tempie 5–7 proc. rocznie, czyli od dwóch do trzech razy szybciej niż tempo światowego wzrostu gospodarczego.
Zwiększanie świadomości prawnej i społecznej w zakresie konieczności dbania o środowisko naturalne spowodowało, że walka z przestępczością środowiskową stała się priorytetem wielu instytucji i organów, o czym świadczy zaostrzanie kar czy powoływanie specjalnych zespołów zajmujących się przestępstwami środowiskowymi.
Co to są przestępstwa środowiskowe?
Przestępstwa przeciwko środowisku to tytuł Rozdziału XXII polskiego Kodeksu karnego. Ogólnie są to przestępstwa, które penalizują działania niszczące czy zanieczyszczające środowisko naturalne, przyrodę. Wśród katalogu przestępstw środowiskowych znaleźć można między innymi: – powodowanie znacznych zniszczeń w świecie roślinnym i zwierzęcym (art. 181 § 1 k.k.);
- niszczenie lub uszkadzanie roślin, zwierząt, grzybów na terenie objętym ochroną (art. 181 § 2 k.k.) lub pozostających pod ochroną gatunkową (art. 181 § 3 k.k.);
- zanieczyszczanie wody, powietrza lub powierzchni ziemi w znacznych rozmiarach (art. 182 k.k.); – nieodpowiednie postępowanie z odpadami (art. 183 k.k.) i materiałem promieniotwórczym (art. 184 k.k.);
- brak dbałości o urządzenia ochronne zabezpieczające wodę, powietrze lub powierzchnię ziemi przed zanieczyszczeniem lub urządzenia zabezpieczające przed skażeniem promieniotwórczym lub promieniowaniem jonizującym (art. 186 k.k.);
- niszczenie lub uszkadzanie chronionych terenów lub obiektów (art. 187 k.k.).
Gdzie jeszcze penalizowane są czyny zabronione przeciwko środowisku?
Kodeks karny nie reguluje kompleksowo kwestii prawnej ochrony środowiska naturalnego, stąd wszystkie uregulowane w nim przestępstwa przeciwko środowisku nawiązują bezpośrednio lub pośrednio do innych aktów prawnych, np. Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku – Prawo ochrony środowiska, Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody czy Ustawy z dnia 14 grudnia 2014 roku o odpadach. Dodatkowo w ww. ustawach wskazano szereg czynów zabronionych, głównie wykroczeń, których popełnienie wiąże się z odpowiedzialnością karną lub wykroczeniową (m.in. nieprzestrzeganie ograniczeń, nakazów lub zakazów określonych w wojewódzkich programach ochrony powietrza; naruszenie warunków decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu; eksploatowanie instalacji bez wymaganego pozwolenia lub z naruszeniem jego warunków; naruszenie warunków prowadzenia składowiska odpadów; naruszenie zakazów w zakresie handlu okazami gatunków podlegających ochronie; wypalanie roślinności).
Jakie kary grożą za przestępstwa środowiskowe i wykroczenia środowiskowe?
Przestępstwa środowiskowe penalizowane w Kodeksie karnym zagrożone są grzywną, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności. Przy czym jeśli chodzi o karę pozbawienia wolności to nowelizacja z 2022 roku spowodowała takie zaostrzenie przepisów, że za przestępstwa przeciwko środowisku z Rozdziału XXII Kodeksu karnego grozi nawet od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności, a w przypadku kwalifikowanych typów przestępstw (art. 185 k.k.), gdy następstwem czynu jest zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach lub istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi, czy też ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka, grożąca kara wynosi od 2 do 12 lat pozbawienia wolności, a nawet od 3 do 20 lat pozbawienia wolności, gdy następstwem czynu jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób.
W przypadku przestępstw środowiskowych nieumyślnych zagrożenie karą jest mniejsze i Sąd może orzec maksymalnie do 2 lat pozbawienia wolności, albo grzywnę lub ograniczenie wolności.
Jeśli zaś chodzi o kary za wykroczenia przeciwko środowisku, to zagrożone one są głównie karą grzywny (od 20 do 5000 zł), a w niektórych przypadkach również karą aresztu (od 5 do 30 dni).
Jakie dodatkowe sankcje grożą za przestępstwa środowiskowe?
Dodatkowo, w razie skazania sprawcy za umyślne przestępstwo przeciwko środowisku sąd orzeka, a w wypadku skazania sprawcy za nieumyślne przestępstwo przeciwko środowisku sąd może orzec, nawiązkę w wysokości od 10 000 do aż 10 000 000 złotych na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (art. 47 § 2 k.k.).
Co więcej, Sąd może również (na podstawie art. 41 § 2 k.k.) orzec zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności, np. przy przestępstwie z art. 183 k.k., czyli niewłaściwym postępowaniu z odpadami przez przedsiębiorcę.
Kto może odpowiadać za przestępstwa i wykroczenia środowiskowe?
Przede wszystkim do odpowiedzialności karnej za przestępstwa środowiskowe może zostać pociągnięta osoba fizyczna, której działanie lub zaniechanie wypełnia znamiona czynu zabronionego (np. niszczenie roślin objętych ochroną). Może to być też osoba zarządzającą przedsiębiorstwem czy spółką, której działalność spowodowała zanieczyszczenie środowiska, np. członek zarządu.
Trzeba zaznaczyć, że oprócz osób fizycznych za przestępstwa środowiskowe mogą również odpowiadać podmioty zbiorowe, czyli np. spółki (odpowiedzialność na podstawie ustawy z dnia 28 października 2002 roku o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary). Co ważne, w przypadku przestępstw przeciwko środowisku pociągnięcie podmiotu zbiorowego do odpowiedzialności nie jest już uzależnione od uprzedniego skazania osoby fizycznej. Poza karą pieniężną w wysokości od 10 000 do nawet 5 000 000 zł, sąd może orzec wobec podmiotu zbiorowego dodatkowe środki o charakterze karnym, m.in. zakaz promocji lub reklamy, zakaz korzystania z dotacji, subwencji lub innych form wsparcia finansowego środkami publicznymi czy zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne.
Jakie organy ścigają przestępstwa środowiskowe?
Trzeba pamiętać, że oprócz prokuratury i policji, istotne uprawnienia związane z wykrywaniem i ściganiem przestępczości środowiskowej, zostały przyznane Inspekcji Ochrony Środowiska.
W przypadku powzięcia uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa przeciwko środowisku i wykroczeń przeciwko środowisku, Główny Inspektor Ochrony Środowiska, wojewódzki inspektor ochrony środowiska lub upoważnieni inspektorzy Inspekcji Ochrony Środowiska mogą podjąć czynności polegające m.in. na:
- obserwowaniu i rejestrowaniu przy użyciu środków technicznych, w tym technik satelitarnych i bezzałogowych statków powietrznych, obrazu zdarzeń oraz dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom;
- gromadzeniu i zabezpieczaniu dowodów popełnienia przestępstwa lub wykroczenia;
- żądaniu pisemnych lub ustnych informacji oraz przesłuchiwaniu osób w zakresie niezbędnym dla ustalenia stanu faktycznego.
Co więcej organy Inspekcji Ochrony Środowiska mogą wnosić i popierać akty oskarżenia w sprawach przestępstw środowiskowych oraz nakładać mandaty i kierować wnioski o ukaranie w sprawach o wykroczenia środowiskowe.
W przypadku ryzyka związanego z przestępczością środowiskową warto skorzystać z usług profesjonalnej kancelarii prawnej.
Usługi kancelarii Kopeć & Zaborowski w zakresie przestępstw środowiskowych w szczególności obejmują:
- analizę sytuacji prawnej i faktycznej danego podmiotu w kontekście ewentualnego ryzyka odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia środowiskowe;
- reprezentowanie osób fizycznych i podmiotów zbiorowych na każdym etapie prowadzonego postępowania karnego czy postępowania w sprawie o wykroczenie, przed prokuraturą, policją, Inspekcją Ochrony Środowiska, sądami;
- analizę akt toczących się postępowań karnych, wykroczeniowych i administracyjnych dotyczących kwestii środowiskowych;
- udział w czynnościach przed organami ścigania, m.in. w przesłuchaniach świadków, podejrzanych i biegłych, udział w przeszukaniach;
- analizę zaleceń pokontrolnych Inspekcji Ochrony Środowiska i wsparcie w zakresie przygotowania odpowiedzi na nie;
- sporządzanie opinii, stanowisk, pism, apelacji, zażaleń, kasacji w sprawach dot. przestępstw i wykroczeń środowiskowych;
- pomoc w zakresie przygotowania procedur czy regulaminów funkcjonujących w danym podmiocie, w kontekście zapewnienia zabezpieczenia interesów Klienta i przestrzegania obowiązujących przepisów prawa z zakresu ochrony środowiska;
- bieżącą analizę orzecznictwa i nowelizacji przepisów z zakresu ochrony środowiska, przestępstw i wykroczeń środowiskowych oraz odpowiedzialności podmiotów zbiorowych w ww. zakresie.
Masz problem? Potrzebujesz wsparcia w zakresie przestępstw środowiskowych? Nie zwlekaj!