- Zatrzymanie -

Co to jest zatrzymanie?

Zatrzymanie w procesie karnym to krótkotrwałe pozbawienie wolności dla osiągnięcia określonych celów procesowych.

Takim celem może być przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej do organu procesowego w celu przedstawienia jej zarzutów. Zatrzymanie nie jest równoznaczne z zastosowaniem tymczasowego aresztowania i zdarzają się sytuacje, że zatrzymany po przedstawieniu zarzutów zostaje wypuszczony z zastosowaniem tzw. środków wolnościowych (np. poręczenia majątkowego, dozoru Policji), a czasem nawet bez ich zastosowania.

Bardzo często jednak po przedstawieniu zatrzymanemu zarzutów i odebraniu od niego wyjaśnień prokurator kieruje do sądu wniosek  o zastosowanie tymczasowego aresztowania.

Na złożenie wniosku prokurator ma 48 godzin od momentu zatrzymania. Z kolei Sąd musi rozpoznać wniosek w ciągu 24 godzin od jego otrzymania. Przekroczenie tych terminów choćby o minutę powoduje konieczność natychmiastowego zwolnienia zatrzymanego.

Ze względu na takie rygory czynności  z zatrzymanym prowadzone są niejednokrotnie w bardzo dużym tempie.

Kiedy można dokonać zatrzymania?

Zatrzymania można dokonać w stosunku do:

1. osoby, co do której istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo i jednocześnie występuje choćby jedna z poniższych przesłanek:

a.   zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa,

b.  nie można ustalić tożsamości tej osoby,

c.   istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym,

d.  przestępstwo, którego dotyczy podejrzenie zostało popełnione z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a zachodzi obawa, że osoba podejrzana ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby najbliższej, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi.

2. Zatrzymanie połączone z przymusowym doprowadzeniem może zostać zarządzone przez prokuratora wobec osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa lub wobec podejrzanego (osoby, której przedstawiono w postępowaniu zarzut), jeżeli zachodzi uzasadniona obawa że:

e.  osoba te nie stawi się na wezwanie w celu przeprowadzenia z nią czynności przedstawienia lub modyfikacji zarzutów lub innych czynności, do wykonania których zobowiązany jest podejrzany (np. przeprowadzenia okazania lub badań psychiatrycznych) lub

f.   osoba ta może w inny bezprawny sposób utrudniać postępowanie;

g.   zachodzi potrzeba niezwłocznego zastosowania środka zapobiegawczego –dotyczy to zarówno tymczasowego aresztowania, jak i środków wolnościowych

3. Policja ma również prawo zatrzymać osobę ujętą na gorącym uczynku popełnienia wykroczenia lub bezpośrednio potem, jeżeli:

a.  zachodzą podstawy do zastosowania wobec niej postępowania przyspieszonego,

b.  nie można ustalić jej tożsamości.

4. Zatrzymanie może również nastąpić prewencyjnie w stosunku do:

a.   osoby stwarzającej w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia;

b.   osoby stosującej przemoc domową, stwarzającej bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego.

Zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie może być również zastosowane wobec świadka, jeśli mimo wezwania nie stawił się na wyznaczony mu termin przesłuchania bądź innej czynności. Wyjątkowo można ten tryb zastosować wobec nawet wobec biegłego lub tłumacza.

Kto może dokonać zatrzymania?

Zatrzymania mogą dokonać prokurator lub odpowiednie służby:

•  Policja, 
• Straż Graniczna,
• Centralne Biuro Antykorupcyjne,
• Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
• Krajowa Administracja Skarbowa,
• Żandarmeria Wojskowa,
• Służba Kontrwywiadu Wojskowego,
• Straż Leśna.

O zatrzymaniu połączonym z przymusowym doprowadzeniem może zadecydować prokurator lub sąd.

Czym różni się zatrzymanie od ujęcia obywatelskiego?

Zatrzymanie należy odróżnić od tzw. ujęcia obywatelskiego. Każdy ma bowiem prawo ująć osobę na gorącym uczynku przestępstwa lub wykroczenia lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu takiego czynu – pod warunkiem jednak, że zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości. Osobę ujętą należy niezwłocznie oddać w ręce Policji, która przy wystąpieniu wyżej opisanych przesłanek może dokonać właściwego zatrzymania.

Jak przebiega zatrzymanie?

Funkcjonariusze wykonujący czynność zatrzymania mają obowiązek okazania legitymacji służbowej. Co do zasady do zatrzymania osoby nie są potrzebne żadne dodatkowe dokumenty.

W przypadku zatrzymania połączonego z przymusowym doprowadzeniem funkcjonariusze wręczają osobie zatrzymanej postanowienie sądu lub prokuratora, będące jego podstawą.

Podczas zatrzymania funkcjonariusze mają prawo stosować środki przymusu bezpośredniego (np. siła fizyczna, kajdanki, pałka służbowa), jednak nie w sposób dowolny: ich zastosowanie musi być uzasadnione okolicznościami oraz do tych okoliczności adekwatne i proporcjonalne.

Najczęściej stosowanym środkiem przymusu jest założenie kajdanek, przy czym ustawową zasadą jest zakładanie ich na ręce trzymane z tyłu. W sytuacjach nieznacznego ryzyka możliwe jest założenie kajdanek na ręce trzymane z przodu, jednak ocena sytuacji należy do zatrzymującego.

Jak dokumentowane jest zatrzymanie?

Z czynności zatrzymania sporządzany jest protokół, którego egzemplarz powinien otrzymać zatrzymany.

W protokole zatrzymania powinny znaleźć się:

• dzień, godzina, miejsce zatrzymania;
• imię i nazwisko i szczegółowe dane identyfikujące zatrzymanego, a w razie niemożności ustalenia tożsamości – jej rysopis;
• podstawa prawna zatrzymania;
• imię, nazwisko i stopień prowadzącego czynności;
•  dane osób uczestniczących w czynności;
• przyczynę zatrzymania z podaniem z dokładnym określeniem przestępstwa lub wykroczenia, o jakie zatrzymywany jest podejrzany;
• złożone przez zatrzymanego oświadczenia, w tym dotyczące udzielenia mu informacji o przyczynach zatrzymania i przysługujących mu prawach;
• oświadczenie o stanie zdrowia, z uwzględnieniem opisu i przyczyn ewentualnych obrażeń;
• omówienie skreśleń i poprawek, jeśli zostały naniesione;
• zgłoszone przez osoby uczestniczące w czynności zarzuty, co do treści protokołu.

Treść protokołu zatrzymania ma podstawowe znaczenie dla weryfikacji prawidłowości przez sąd. Osoby zatrzymane często manifestują swój sprzeciw wobec przeprowadzenia czynności odmową podpisania protokołu, tymczasem takie działania nie przyniesie żadnej korzyści.

Ważne!

W przypadku zastrzeżeń dotyczących przeprowadzenia czynności i zarzutów do treści protokołu należy dopilnować ich prawidłowego odnotowania w treści protokołu, a następnie protokół podpisać.

Czy zatrzymanie może być nagrywane?

Funkcjonariusze mają prawo nagrywać przebieg zatrzymania – za uprzedzeniem jego uczestników i odnotowaniem tej okoliczności w protokole. Kiedy wykonanie zatrzymania wymaga siłowego wejścia do pomieszczeń (wyłamania zamków lub wyważenia drzwi), nagrywanie zatrzymania jest obowiązkowe.

Żadne przepisy nie zabraniają nagrywania zatrzymania przez inne osoby biorące w nim udział. Nie stanowi to przestępstwa, a w przypadku nieprawidłowości w przeprowadzeniu zatrzymania może być istotnym ich dowodem. 

Należy jednak pamiętać, by tego rodzaju prywatne nagranie było wykonywane w sposób, który nie utrudnia czynności funkcjonariuszom – takie zachowanie może już bowiem skutkować odpowiedzialnością karną.

Jakie prawa ma zatrzymany?

• Prawo do skorzystania z pomocy adwokata lub radcy prawnego

Zatrzymany ma prawo skorzystania z pomocy adwokata lub radcy prawnego. Zatrzymanemu na jego żądanie należy niezwłocznie umożliwić nawiązanie w dostępnej formie kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym, a także bezpośrednią z nimi rozmowę. W wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, zatrzymujący może zastrzec, że będzie przy niej obecny.

Funkcjonariusze mają więc obowiązek udostępnić aparat telefoniczny do wykonania połączenia, jednak nie mają obowiązku ustalania numeru telefonu do prawnika. Dlatego ważne jest, by taki numer znać na pamięć lub mieć w portfelu czy etui telefonu wizytówkę lub notatkę z numerem telefonu. Nie jest zalecane korzystanie w takiej sytuacji z danych umieszczonych w telefonie komórkowym, ponieważ wiąże się z tym konieczność jego odblokowania.

Funkcjonariusz ma prawo słuchać rozmowy, dlatego powinna ograniczać się ona do informacji o zatrzymaniu, miejscu, w którym zatrzymany przebywa lub do którego będzie przetransportowany oraz miejscu i dacie planowanych czynności, jeśli są one już znane.

W przypadku woli skorzystania z pomocy obrońcy, który oświadczył, że stawi się na czynności nie należy zgadzać się na rozpoczęcie przesłuchania przed jego przybyciem. W przypadku nalegań funkcjonariuszy należy spokojnie i konsekwentnie odmawiać udziału w przesłuchaniu pod nieobecność obrońcy.

• Prawo do korzystania z pomocy tłumacza

Jeśli zatrzymany nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim, ma prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza. Nawet osoby obcojęzyczne rozumiejące w dużym stopniu język polski powinny żądać jego obecności, ponieważ błędne rozumienie komunikatów kierowanych do zatrzymanego czy sformułowanie przez niego oświadczeń może mieć daleko idące negatywne konsekwencje dla późniejszej obrony jego praw w postępowaniu. W toku czynności procesowych używany jest niejednokrotnie specjalistyczny język, zaś znaczenie pojęć funkcjonujących w języku prawnym i prawniczym może być niezrozumiałe lub nieprawidłowo rozumiane.

Obowiązek zapewnienia tłumacza leży po stronie zatrzymującego. Do czasu jego przybycia należy odmawiać podpisania jakichkolwiek dokumentów w języku polskim i powstrzymać się od składania jakichkolwiek oświadczeń.

• Prawo do złożenia oświadczenia i odmowy złożenia oświadczenia

Zatrzymany ma prawdo do składania oświadczeń, ale też równie ważne, jeśli nie ważniejsze prawo – do odmowy ich składania.

Funkcjonariusze niejednokrotnie usiłują to uprawnienie ominąć jeszcze przed formalnym przystąpieniem do przesłuchania. Takie próby mogą przybrać wprost formę rozpytania, ale zdarza się, że są one ukryte pod z pozoru niewinną, „towarzyską” rozmową funkcjonariuszy w trakcie zatrzymania czy przewożenia zatrzymanego. Bywa też, że funkcjonariusze mniej lub bardziej bezpośrednio straszą zatrzymanego negatywnymi konsekwencjami niezłożenia wyjaśnień, kuszą korzystniejszym załatwieniem sprawy w przypadku ich złożenia.

O ile w Polsce istnieje obowiązek pouczenia o prawie do milczenia, to nie funkcjonuje znana z amerykańskich filmów formułka „wszystko co powiesz może zostać wykorzystane przeciwko tobie”, choć dokładnie tak jest w rzeczywistości. Warto mieć to na uwadze i konsekwentnie korzystać ze swojego prawa do milczenia, zwłaszcza pod nieobecność obrońcy.

• Prawo dostępu do pierwszej pomocy medycznej

Osobie zatrzymanej przez Policję, udziela się niezwłocznie pierwszej pomocy w przypadku, gdy osoba ta znajduje się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego.

Ponadto osobę zatrzymaną poddaje się badaniu lekarskiemu w przypadku, gdy osoba ta:

a.   oświadcza, że cierpi na schorzenia wymagające stałego lub okresowego leczenia, którego przerwanie powodowałoby zagrożenie życia lub zdrowia,

b.  żąda przeprowadzenia badania lekarskiego

c.   posiada widoczne obrażenia ciała niewskazujące na stan nagłego zagrożenia zdrowotnego;

d.  jest kobietą w ciąży lub karmiącą piersią

e.   jest chora zakaźnie,

f.    cierpi na zaburzenia psychiczne,

g.   jest nieletnim po spożyciu alkoholu lub innego, podobnie działającego środka.

Badanie lekarskie osoby zatrzymanej przeprowadza lekarz udzielający jej świadczeń zdrowotnych na miejscu lub lekarz zatrudniony w najbliższej do miejsca zatrzymania placówce.

Po przeprowadzeniu badania lekarz wystawia zaświadczenie o istnieniu przeciwwskazań do przebywania w pomieszczeniu dla osób zatrzymanych lub braku takich przeciwwskazań; może też stwierdzić wskazania do stosowania leków i ich dawkowania.

W przypadku, gdy zatrzymany cierpi na jakiekolwiek schorzenia lub zaburzenia lub stale przyjmuje leki, konieczne jest jak najpełniejsze wskazanie wszystkich istotnych schorzeń i zaburzeń oraz przyjmowanych leków. Zatrzymany powinien też zażądać przeprowadzenia badania lekarskiego, a w przypadku stwierdzenia przez lekarza braku przeciwwskazań do przebywania w warunkach izolacji dopilnować sporządzenia przez niego wytycznych co do stosowania leków.

• Prawo do zawiadomienia o zatrzymaniu

Na żądanie zatrzymanego organ ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić o zatrzymaniu osobę najbliższą lub inną wskazaną przez zatrzymanego osobę.

Organ na żądanie zawiadomi o zatrzymaniu również pracodawcę, szkołę, uczelnię, dowódcę (w przypadku żołnierza) oraz zarządzającego przedsiębiorstwem zatrzymanego albo przedsiębiorstwem, za które jest on odpowiedzialny.

• Prawa związane z obcym obywatelstwem

Jeżeli zatrzymany nie jest obywatelem polskim, ma on prawo do kontaktu z urzędem konsularnym lub z przedstawicielstwem dyplomatycznym państwa, którego jest obywatelem. Jeżeli nie posiada żadnego obywatelstwa – prawo do kontaktu z przedstawicielem państwa, w którym mieszka na stałe.

Jeżeli przewiduje to umowa konsularna między Polską a państwem, którego zatrzymany jest obywatelem, właściwy urząd konsularny lub przedstawicielstwo dyplomatyczne zostaną poinformowane o zatrzymaniu również bez jego prośby.

• Prawo do wniesienia do sądu zażalenia na zatrzymanie

Zatrzymanemu przysługuje zażalenie do sądu rejonowego miejsca zatrzymania lub miejsca prowadzenia postępowania. Może je złożyć zatrzymany lub jego obrońca w terminie 7 dni od daty zatrzymania.

W zażaleniu zatrzymany może się domagać zbadania następujących aspektów zatrzymania:

• zasadności – czy zatrzymanie było konieczne i proporcjonalne do okoliczności sprawy;
• legalności – czy zatrzymanie było zgodne z prawem;
• prawidłowości – czy sama czynność zatrzymania była przeprowadzona w sposób prawidłowy z punktu widzenia sposobu i okoliczności, w których nastąpiło zatrzymanie.

Sąd powinien rozpoznać zażalenie niezwłocznie. W razie uznania bezzasadności lub nielegalności zatrzymania sąd zarządza natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Nie spowoduje tego sama nieprawidłowość przeprowadzenia czynności – ta może być podstawą do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, a nawet postępowania karnego w przedmiocie przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków.

W przypadku, gdy zatrzymanie było niewątpliwie niesłuszne z punktu widzenia jego zasadności lub legalności, osoba zatrzymana może wystąpić o odszkodowanie lub zadośćuczynienie za nieprawidłowe działania organów.

• Prawo do natychmiastowego zwolnienia

Zatrzymany ma prawo do natychmiastowego zwolnienia:

a.   jeżeli przyczyny zatrzymania przestały istnieć

b.  po upływie 48 godzin od chwili zatrzymania, o ile zatrzymany nie zostanie w tym czasie przekazany do sądu z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania,

c.   po upływie 24 godzin od chwili przekazania do sądu, jeśli w tym czasie nie zostanie mu doręczone postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania.

•  Jak zachowywać się w czasie zatrzymania?

Zatrzymanie jest wyjątkowo stresującą sytuacją, jednak podstawową zasadą jest zachowanie maksymalnego spokoju i kultury w czasie przeprowadzanych czynności. Zachowanie zatrzymanego w czasie zatrzymania może mieć bowiem duży wpływ na jego późniejszą sytuację procesową, w tym na rodzaj zastosowanych wobec niego ewentualnie środków zapobiegawczych

Trzeba pamiętać, że funkcjonariusze dokonujący zatrzymania mają obowiązek przeprowadzić czynność i najczęściej działają w wykonaniu postanowienia prokuratora. Co więcej, są oni objęci szczególną ochroną prawną, zaś znieważenie funkcjonariusza czy naruszenie jego nietykalności cielesnej stanowi przestępstwo. Funkcjonariusze mają również prawo użycia siły adekwatnej do zachowania zatrzymanego.

Z tych powodów nie należy wdawać się w dyskusje i przepychanki, nie próbować utrudniać przeprowadzenia czynności. W przypadku niechętnych czy wrogich reakcji na przejawy korzystania przez zatrzymanego ze swoich uprawnień należy zachować spokój i konsekwentnie powtarzać żądanie skorzystania z określonego uprawnienia, bez wdawania się w polemikę z funkcjonariuszami czy dodatkowego uzasadniania swojej decyzji.

• Zatrzymanie osoby najbliższej – co zrobić?

Zatrzymanie przez funkcjonariuszy Policji lub służb specjalnych jest sytuacją niezwykle stresującą  nie tylko dla osoby zatrzymanej, ale także dla osób najbliższych. Będąc świadkiem zatrzymania, warto zachować zimną krew i zastosować się do poniższych wskazówek, żeby jak najbardziej pomóc swojemu bliskiemu.

Co zrobić, jeżeli jesteś świadkiem zatrzymania członka rodziny, osoby najbliższej czy znajomego?

W trakcie zatrzymania:

• Sfotografuj wszelkie dokumenty okazane zatrzymanemu przez funkcjonariuszy – np. postanowienie prokuratora o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu, postanowienie o przeszukaniu lub protokół zatrzymania. Dokumenty te zawierają informacje niezbędne do podjęcia dalszych działań: wskazanie prokuratury prowadzącej postępowanie i nazwisko prokuratora, sygnaturę akt, a czasem także informację o przedmiocie śledztwa.
• Zapytaj funkcjonariuszy, dokąd zatrzymany zostanie przewieziony oraz jeśli to możliwe – zdobądź numer telefonu do prokuratora prowadzącego postępowanie i zatrzymujących funkcjonariuszy – dzięki temu zaoszczędzisz sobie lub obrońcy wielu stresujących godzin na dzwonienie po komisariatach i szukanie zatrzymanego.
• Jeżeli zatrzymanie w domu jest połączone z przeszukaniem, od razu zadzwoń do adwokata lub radcy prawnego – być może zdąży dojechać i będzie obecny przy przeszukaniu i zatrzymaniu, dzięki czemu od tego momentu będzie mógł brać udział we wszystkich czynnościach przed organami ścigania.
• Przygotuj zatrzymanemu niezbędne rzeczy np. jedzenie, wodę, pieniądze na powrót do domu (w porozumieniu z zatrzymującymi policjantami) – może się okazać, że Twój bliski zostanie przewieziony do innego miasta, spędzi wiele godzin w policyjnym transporcie, a następnie podczas przesłuchania.
• Nie sprzeciwiaj się poleceniom wydawanym przez funkcjonariuszy – jeżeli zdecydowali o zatrzymaniu Twojego bliskiego, to żadne protesty nie zmienią tej decyzji, natomiast przy zbyt gwałtownej reakcji możesz odpowiedzieć za znieważenie funkcjonariuszy lub naruszenie nietykalności cielesnej. Jeżeli jednak zachowanie funkcjonariuszy jest brutalne lub w inny sposób nielegalne – nagraj zatrzymanie telefonem, żeby mieć dowód tego zachowania.

Po zatrzymaniu:

Znajdź zatrzymanemu obrońcę – adwokata lub radcę prawnego – obrońca skontaktuje się z organami ścigania, weźmie udział w przesłuchaniu zatrzymanego i będzie go dalej reprezentował np. w przypadku wniosku do sądu o tymczasowe aresztowanie. Upoważnienia do obrony może udzielić pisemnie osoba najbliższa, a jeżeli nie masz możliwości osobistego spotkania – takiego upoważnienia może udzielić sam zatrzymany ustnie do protokołu w trakcie pierwszego przesłuchania z udziałem obrońcy.

Im szybciej znajdziesz obrońcę, tym lepiej – bardzo ważny jest udział obrońcy w pierwszym przesłuchaniu podejrzanego. Czynność ta decyduje o dalszym biegu całego postępowania, czasem najlepszym działaniem jest odmowa złożenia wyjaśnień.

Pamiętaj też, że za niesłuszne zatrzymanie Twojemu bliskiemu przysługuje prawo do odszkodowania od Skarbu Państwa.

W przypadku zatrzymania warto niezwłocznie zapewnić zatrzymanemu odpowiednią pomoc prawną profesjonalnej kancelarii.

Usługi kancelarii Kopeć & Zaborowski w zakresie zatrzymania obejmują:

• niezwłoczne stawienie się na czynnościach prowadzonych z zatrzymanym – kancelaria prowadzi dyżur aresztowy, co minimalizuje czas potrzebny na dotarcie do Klienta;
• przygotowanie linii obrony zmierzającej do minimalizacji ryzyka zastosowania tymczasowego aresztowania i innych środków zapobiegawczych,
• udział w posiedzeniu aresztowym;
• sporządzenie zażalenia na zastosowanie tymczasowego aresztowania lub innych środków zapobiegawczych;
• pomoc rodzinie zatrzymanego w zabezpieczeniu sytuacji zatrzymanego w związku z prowadzonymi wobec niego czynnościami;
• kompleksową pomoc prawną na dalszych etapach postępowania.

Masz problem? Doszło do zatrzymania? Potrzebujesz wsparcia w zakresie prawa karnego?  Nie zwlekaj!

Skontaktuj się z nami!